MA EONTR JULES

gant Guy de Maupassant

troet gant Mark Kerrain

Ur paour-kaezh kozh, gwenn e varv, a c'houlennas an aluzon diganimp. Ma c'hamarad Joseph Davranche a roas ugent real dezhañ. Souezhet e oan. Hag eñ lavarout din:

-Ar paour-kaezh-se en deus degaset da soñj din an istor emaon o vont da gontañ dit hag a zo chomet war ma spered. Setu eñ:

Ma zud, genidik eus an Havr Nevez, ne oant ket pinvidik anezho. En em dennañ a raemp, netra ken. Ma zad a laboure, a zeue diwezhat en-dro eus e vurev, ha ne c'houneze ket pikol tra. Div c'hoar am boa.

Ma mamm a c'houzañve kalz diouzh ar verrentez a vevemp enni, ha komzoù trenk a gave alies evit he gwaz, rebechoù gwisket ha flemmus. Ar paour-kaezh den a rae neuze ur jestr a vezen mantret ouzh e welout. Tremen a rae palv e zorn war e dal, evel evit torchañ ur c'hwezhenn ha ne vere ket, ha ne responte grik. Santout a raen e c'hlac'har dic'halloud. Espern a raemp war bep tra; gwech ebet ne asantemp mont da goaniañ pa vezemp pedet, abalamour da chom hep kouviañ d'hon zro; prenañ a raemp ar boued marc'had-matañ, dilerc'hiadoù ar stalioù. Ma c'hoarezed a rae o saeoù o-unan, hag o deveze kaozeadennoù hir diwar-benn priz ar galoñs a gouste ur real nemet unan ar metrad. Hon boued ordinal e veze ar soubenn druz hag ar c'hig bevin fardet gant a bep seurt lipigoù. Boued yac'h ha nerzhus a-hervez; gwelloc'h em bije kavet un dra bennak all.

Ma fegement a gleven pa'm beze kollet ur bouton pe drailhet ur bragoù.

Met bep sul ez aemp d'ober hon zro war ar chaoser gant hon c'haerañ dilhad. Ma zad gant e levitenn, e dog bras, e vanegoù, a roe e vrec'h d'am mamm, paramantet evel ul lestr d'un devezh gouel. Ma c'hoarezed, ar re gentañ prest, a c'hortoze ar sin da loc'hañ. Met d'ar poent diwezhañ atav e veze kavet an darchadenn ankounac'haet war levitenn an tad a diegezh, ha buan e veze ret he diverkañ gant ur bilhenn glebiet gant benzin.

Ma zad, e dog bras atav gantañ war e benn, a c'hortoze e korf e roched, ken e veze echu an didarchañ, e keit ha ma veze ma mamm o hastañ, he lunedoù berrweled savet war he fri, tennet ganti he manegoù evit chom hep o mastariñ.

Kemer a raemp penn an hent, gant pompadoù. Ma c'hoarezed a gerzhe dirak, brec'h ouzh brec'h. En oad da zimeziñ e oant, ha diskouezet e vezent e kêr. A-gleiz d'am mamm e vezen-me, ma zad a ziwalle an tu dehoù, ha soñj am eus dalc'het eus aer pompadus ma faour-kaezh tud e-kerz ar pourmenadennoù sul-se, pegen reut o dremmoù, pegen garv o neuzioù. Bale a raent, meurdezus o c'herzhed, reut o divharioù, evel pa vije un afer a-bouez bras da zisoc'h diouzh o emzoug.

Ha bep sul, pa welemp al listri bras o tizreiñ eus ar broioù dianav ha pell, e veze klevet ma zad o lavarout bep tro:

" Ha ma vije Jules e-barzh, pebezh souezhadenn! "

Ma eontr Jules, breur ma zad, a oa goanag nemetañ ar familh, goude bezañ bet ar sponter anezhi. Klevet em boa komz anezhañ abaoe ma oan bugel, ma hañvale din em bije e anavezet kenkent, ken boazet e oan bet da soñjal ennañ. Gouzout a ouien pep munud eus e vuhez, betek deiz e zisparti pa oa aet da Amerika, goude ma ne veze kaoz nemet a vouezh izel eus ar prantad-se eus e vuhez.

Bez en doa bet, a-hervez, un emzalc'h fall, da lavarout eo en doa debret un tamm arc'hant, ha n'eus ket gwashoc'h torfed er familhoù paour. E ti ar re binvidik, un den a vez o c'hoari anezhi " a ra sotonioù ". Ur " rouler ", evel a vez graet outañ en ur vousc'hoarzhin, a vez anezhañ. E ti ar re ezhommek, ur paotr a ra d'e dud krennañ d'o feadra a zeu da vezañ ur paotr fall, ur mastokin, un hailhevod.

Hag ar c'hemm a zo reizh, evit d'an ober bezañ heñvel, rak diouzh an heuliadoù anezho hepken emañ grevusted an oberoù.

Gant an eontr Jules, ouzhpenn-se, e oa bet gwall-grennet an heritaj a gonte ma zad warnañ; goude bezañ krignet e lod-eñ betek ar gwenneg diwezhañ.

Laket e oa bet war ul lestr o vont da Amerika, evel a veze graet da neuze, war ul lestr kenwerzh a yae eus an Havr Nevez da New York.

Erru eno, en em ziazezas ma eontr Jules evel marc'hadour n'ouzon petra, ha skrivañ a reas prestik e c'honeze un tamm arc'hant hag en devoa spi e c'hallje digoll ma zad diouzh ar gaou en devoa graet dezhañ. Fromet-don e voe ar familh gant al lizher-se. Jules, ha ne dalveze ket ur gwenneg toull, evel a vez lavaret, a zeuas neuze a-greiz-holl da vezañ un den onest, ur paotr a galon, ur gwir Davranche, direbech evel an holl Davranched.

Digant ur c'habiten e voe klevet ouzhpenn en devoa feurmet ur pikol stal vras hag e rae ur pezh kenwerzh.

En un eil lizher , daou vloaz goude, e lavare;: " Philippe ker, skrivañ a ran dit evit ma n'afes ket da nec'hiñ abalamour d'am yec'hed a zo mat. Mat an traoù gant ar stal ivez. Arc'hoazh ez in d'ober ur veaj hir da Amerika ar C'hreisteiz. Marteze e vin meur vloaz hep kas keloù ebet. Arabat bezañ nec'het ma ne skrivan ket. Dont a rin en-dro d'an Havr Nevez p'am bo kresket ma feadra. Spi am eus ne bado ket pell, hag e vimp eûrus asamblez... "

Aviel ma familh e oa deuet al lizher-se da vezañ. Lennet e veze war an disterañ digarez, diskouezet e veze d'an holl dud.

Dek vloaz-pad eta ne gasas an eontr Jules keloù ebet; met kreskiñ a rae ar spi em zad dre ma tremene an amzer; ha ma mamm ivez a lavare alies:

" Pa vo Jules gaezh amañ e vo gwelloc'h an traoù ganimp. Sell aze unan en deus gouvezet en em zibab. "

Ha bep sul, en ur sellout ouzh ar pikoloù listri-dre-dan du o tont eus an dremmwel hag o tislonkañ troielladoù moged ouzh an oabl, e talc'he ma zad da lavarout e gomz peurbadus:

" A! ma vije Jules e-barzh, pebezh souezhadenn! "

Prest a-walc'h e vije bet gortozet e welout o hejañ ur mouchouer hag o huchal:

" Oc'ho! Philippe! "

Sternet e oa bet mil steuñvenn gant an distro diarvar-se: bez e oamp da brenañ, gant arc'hant an eontr, un ti bihan war ar maez, tost da Ingouville. Ne gredfen ket lavarout ne oa ket bet ma zad betek boulc'hañ ar marc'hataerezh war an afer.

Ar goshañ eus ma c'hoarezed a oa eizh vloaz warn-ugent da neuze; eben a oa c'hwec'h warn-ugent. Ne oant ket dimezet, ha kement-se a oa ur glac'har bras dimp holl.

Un danvez pried en em ginigas a-benn ar fin evit an eil. Un implijad a oa anezhañ, ne oa ket pinvidik, dereat avat. A-viskoazh on bet sur e oa bet laket fin d'e dermadennoù ha graet e soñj gant ar paotr yaouank pa voe diskouezet dezhañ, un nozvezh, lizher an eontr Jules.

Degemeret e voe gant fistoulerezh, ha divizet e voe ez aje ar familh en he fezh, goude an eured, d'ober un tamm beaj asambles da Jerzenez.

N'eus ket par da Jerzenez evit beajoù ar re baour. N'emax ket pell; treutreuziñ ar mor a reer en ul lestr-treizhha sed e vezer war un douar estren pa'z eo d'ar Saozon an enezennig-se. Ur Gall eta, goude div eur treizh, a c'hall gwelout ur bobl amezek en he bro ha studiañ ar boazioù, mantrus ma'z int, en enezenn-segoloet gant banniel Breizh-Veur, evel ma lavar an dud a gomz diardoù.

Ar veaj-se da Jerzenez a zeuas da vezañ hon freder, hon gortoz, hon huñvre dizehan.

Loc'het e oamp a-benn ar fin. Gwelout a ran se evel pa vije dec'h: al lestr dre-dan o tommañ ouzh kae Granville; ma zad gant an trefu, oc'h evezhiañ kargañ hon zri fakad; ma mamm gant an nec'h, krog e brec'h ma c'hoar dizimez a seblante kollet abaoe disparti eben, evel ar bolez nemeti chomet eus ur glorad; hag ouzh hon heul, an dud nevez a chome bepred war-lerc'h, pezh am lakae da dreiñ ma fenn alies.

Boudal a reas ar vatimant. Setu ni savet war he bourzh, hag al lestr, kuitaet gantañ ar c'hal, a bellaas war ur mor plaen evel un daol marmor gwer. Sellout a raemp ouzh an aodoù o tec'hel, levenez ha lorc'h ennomp evel en holl re na veajont ket gwall alies.

Ma zad a stenne e gof dindan e levitenn a oa bet, er mintin-se end-eeun, diverket diwarni pep kousi gant evezh, ha teurel a rae en-dro dezhañ c'hwez benzin an devezhioù pourmen-se a rae din anavezout ar sulvezhioù.

A-greiz-holl e taolas pled ouzh div itron gwisket farv gant daou aotrou o kinnig istr dezho. Ur martolod kozh truilhek a zigore ar c'hregin gant un taol kontell hag o roe d'an aotrounez hag int o astenne d'an itronezed. Debriñ a raent en un doare koant, en ur zerc'hel ar skantenn war ur mouchouer tanav hag en ur astenn o genaouioù abalamour da chom hep tarchañ o saeoù. Neuze e event an dour en un taol bihan prim hag e stlapent ar grogenn er mor.

Ma zad a oa hoalet moarvat gant an ober sevenet-se, debriñ istr war vourzh ul lestr o vordoiñ. Kavout a reas dezhañ e oa brav ar stumm, kaer, eus an dibab, hag e tostaas ouzh ma mamm hag ouzh ma c'hoarezed en ur c'houlenn:

" Mont a rafe un toullad istr ganeoc'h? "

Termal a rae ma mamm en abeg d'an dispign; ma div c'hoar avat a asantas kenkent. Ha ma mamm da leuskel, chifet ma oa:

"Aon am eus da dapout droug-kalon diwarno. Kinnig se d'ar vugale kentoc'h, met diwall da reiñ re, betegouzout e vefent klañv.

Ha hi treiñ davedon:

"Evit Joseph, n'en deus ket ezhomm; arabat eo koll ar baotred."

Chomet e oan e-kichen ma mamm enta, direishañ ma kaven ar c'hemm a veze graet etrezomp. Gant ma lagad e heulien ma zad o kas gant pompadoù e ziv verc'h hag e vabeg da-gaout ar martolod kozh truilhek.

Edo an div itron o paouez mont kuit, ha ma zad a ziskoueze d'am div c'hoar penaos en em gemer evit debriñ hep fotañ takenn dour ebet; c'hoantaat a reas, zo kaeroc'h, diskouez ar skouer vat, hag e tapas un istrenn. En ur glask dreveziñ an itronezed e fotas kenkent ar grogennad dour en he fezh war e levitenn hag e klevis ma mamm o vouskomz:

"Gwelloc'h dezhañ chom trankil".

A-greiz-holl avat e hañvalas ma zad bezañ nec'het: mont a reas un toullad kammedoù pelloc'h, sellout pizh ouzh e diegezh bodet en-dro d'an diskanter, ha dont davedomp a-daol-trumm. Gwall livet e seblantas din bezañ, iskis e zaoulagad. Lavarout a reas d'am mamm en ur vouskomz:

"Souezhus eo pegement e tenn paotr an istr da Jules".

Ma mamm, abafet, a c'houlennas:

"Peseurt Jules?"

Ha ma zad da deurel:

"Ma breur 'vat... Ma n'oufen ket emañ staliet kaer du-hont en Amerika e kredfen a-walc'h eo eñ."

Ma mamm spontet an tamm anezhi, a valbouzas:

"Aet out sot? Pa ouzout a-walc'h n'eo ket eñ, da betra mont da gontañ sotonioù evel-hen?"

Met ma zad da adteurel:

"Kae 'ta d'e welout, Clarisse; gwell e kavan ez afes -te da wiriañ gant da zaoulagad."

Ha hi da sevel, da vont da-gaout he merc'hed. Me ivez a selle ouzh an den. Kozh e oa, lous, roufennet holl, ha ne save ket e selloù a ziwar e drevell.

Ha ma mamm da zistreiñ. Merzout a ris e oa o krenañ. Buan e laoskas:

"'M eus aon eo eñ. Kae 'ta da glask gouzout hiroc'h gant ar c'habiten. Diwall mat dreist-holl na gouezhfe ket al lanfre-se war hon divrec'h bremañ!"

Ha ma zad da bellaat, ha me d'e heul avat. Iskis pegen fromet e oan.

Ar c'habiten, un aotrou bras, treut, dezhañ minvlev hir, a oa o pourmen war an dreuzell, gantañ an aer da vezañ un den a-bouez bras, evel pa vije bet o c'hourc'hemenn war al lestr-post o vont d'an Indez.

Ha ma zad mont outañ gant orbidoù hag e c'houlennata a-zivout e vicher, gourc'hemennoù gantañ leizh e c'henou.

" Pegen bras e oa Jerzenez? Ar gounezerezh eno? Ar boblañs? An doareoù-bevañ? Natur an douar, hag all. "

... Prest a-walc'h en dije kredet an nen e oa kaoz da vihanañ eus Stadoù Unanet Amerika.

Goude e voe kaoz eus ar vatimant a oa ouzh hon dougen, an Express; goude eus koskor. Ha ma zad, neuze, gant ur vouezh fromet:

" Aze ez eus ganeoc'h un diskanter-istr kozh hag a seblant bezañ dedennus meurbet. Hag anaout a rit ur munudoù bennak diwar e benn? "

Ar c'habiten, a oa krog da vezañ og, a respontas krenn:

" Ur foeter-hent gall kozh am boa kavet en Amerika warlene hag am eus advroet eo. Tud-kar en deus en Havr Nevez, a-hervez, met n'houl ket mont en-dro d'o c'haout dre an abeg ma tle arc'hant dezho. Jules eo e anv... Jules Darmanche pe Darvanche, pe un dra bennak a'r seurt-se. Pinvidik eo bet eno e-pad ur pennad, evit doare, met gwelout a rit pelec'h eo en em gavet bremañ. "

Ma zad, a oa deuet da vezañ distronk, a laoskas, moug e vouezh, dispourbellet e zaoulagad:

" A! a! mat-tre! mat-kaer ... N'on ket souezhet ... Ho trugarekaat a ran, kabiten. "

Hag eñ kuit, ar moraer o sellout outañ o pellaat, sabatuet.

Dont a reas en-dro da gichen ma mamm, ken disliv ma lavaras-hi dezhañ:

" Kae 'n ez koazez; c'h ez da lakaat an dud da teurel pled ouzhit. "

Kouezhañ a reas en e goazez war ar bank en ur valbouzat:

" Eñ eo, eñ an hini eo! "

Hag eñ goulenn:

" Petra 'vo graet? "

Ha hi respont taer:

" Ret eo pellaat ar vugale. Peogwir e oar Joseph an doare ec'h ay d'o c'herc'hat. Ret eo diwall mat bepred na zeuje hon mabeg da c'houzout . "

Ma zad a oa tres un den skodeget warnañ. Grozmolat a reas: " Pebezh gwalleur! "

Ma mamm a zistaolas, droug enni a -greiz-holl:

" A-hed ar wech em eus soñjet ne raje al laer-se mann ebet, hag e tegouezhje war hon chougoù adarre. Evel pa c'hallje an nen gortoz un dra bennak digant un Davranche!... "

Ha ma zad tremen e zorn war e dal evel a gustume ober dindan barradoù rebech e wreg.

Ha hi da adteurel:

" Ro arc'hant da Joseph ma'c'h ay da baeañ an istr-se bremañ. Ne vije ket gwashoc'h eget bezañ anavezet gant ar c'hlasker-bara-se. Kaerat efed war al lestr. Deomp kuit d'ar penn all, ha diwall na dostaje an den-se ouzhimp-ni! "

Ha hi da sevel, hag o-daou pellaat goude reiñ ur pezh pemp lur din.

Ma c'hoarezed , souezhet ma oant, a oa o c'hortoz o zad. Disklêriañ a ris e oa un tammig diaezet mamm gant ar mor, ha goulenn a ris digant an digorer istr:

" Pegement a zleomp deoc'h, aotrou? "

" Ma eontr " an hini em boa c'hoant da lavarout .

" Dek real, " emezañ.

Me da astenn ma gwenneien hag eñ da rentañ ar moneiz din.

Sellout a raen ouzh e zorn, ur paour kaezh dorn martolod, roufennet holl, ha sellout a raen ouzh e zremm, un dremm kozh ha reuzeudik, trist, faezh, en ur soñjal:

" Ma eontr an hini eo, breur ma zad, ma eontr! "

Dek gwenneg gwerzh-butun a rois dezhañ. Hag eñ trugarekaat:

" Doue d'ho pennigo, ma faotr yaouank! "

Gant ton ur paour a resev an aluzon. Ha me da soñjal e tlee bezañ klasket e voued, du-hont.

Ma c'hoarezed a chome da sellout ouzhin, alvaonet gant ar brokus ma oan.

Pa rentis an daou lur d'am zad, ma mamm a c'houlennas gant ar souezh:

" Tri lur e kouste? ... N'hall ket bezañ. "

Ha me disklêriañ krenn:

" Dek gwenneg gwerzh-butun am eus roet. "

Ma mamm a reas ur skrijadenn hag a sellas ouzhin em daoulagad:

" Brizh out! Mont da reiñ dek gwenneg d'an den-se, d'an hailhon-se! ... "

Paouez a reas diwar ur sell a-berzh ma zad a oa o tiskouez e vabeg.

Tavet e voe neuze.

Dirakomp ouzh an dremmwel, ur skeud mouk a hañvale dont e-maez ar mor. Jerzenez an hini e oa.

Pa voe tostaet ouzh ar chaoserioù e savas em c'halon ar c'hoant taer da welout ma eontr Jules adarre, da dostaat outañ, da lavarout dezhañ un dra bennak frealzus, un dra bennak tener.

Met dre ma ne oa den ebet ken o tebriñ istr e oa aet ar paour-kaezh diwar wel, diskennet er strad hudur-se m'edo o lojañ moarvat.

Ha gant bag Sant-Malo e oamp dizroet, evit chom hep e adwelout. Ma mamm a oa debret gant an enkrez.

Biken n'em eus adwelet breur ma zad.

Se zo kaoz e'm gweli a-wechoù o reiñ ugent real d'ar rederien-vro.

(Skrid orin: " Mon oncle Jules ", tennet eus an dastumad " Miss Harriet ")